مقیاس های اندازه گیری:
در حقیقت ما دو بطور کلی دو نوع داده داریم:
1- کمی
تمامی متغیرها به جز متغیرهای اسمی در اصل کمی هستند ولی تفاوت کار در اینجاست که ما ابزار لازم برای سنجش دقیق و کمی آنها را نداریم. قد یک متغیر کمی است زیرا ما با ابزار متر می توانیم قد را اندازه گیری نماییم. وفاداری نیز در اصل متغیر کمی است و هر فردی میزان وفاداری مختصی به خود را دارد ولی ما ابزار دقیق اندازه گیری آن را نداریم و مجبوریم از پرسشنامه وفاداری با طیف لیکرت استفاده نماییم که مقیاس آن رتبه ای است. تفاوت در مقیاس اندازه گیری داده های کمی مربوط به نقص ابزار کنونی ماست. در گذشته که هنوز دماسنج وجود نداشت فقط گفته می شد هوای امروز از دیروز گرمتر است اما امروزه می توانیم بگوییم دمای هوای امروز 37 سانتی گراد است و دمای هوای دیروز 30 درجه سانتی گراد بود. (بازنونیسی از تدریس دکتر انوشیروان کاظم نژاد، کلاس آمار پیشرفته دانشگاه تهران، 1396)
2- اسمی
مقیاس اسمی مقیاسی است که برای نام گذاری حالت های یک متغیر بکار می رود مانند جنسیت که دو حالت مرد و زن دارد. مقیاس اندازه گیری متغیر گروه خونی نیز اسمی است زیرا گروه های خونی را به A، B، C و D نام گذاری می نماید و این گروه های خونی هیچ اولویت یا برتری نسبت به هم ندارند.
تقسیم بندی مقیاس های اندازه گیری در کتاب های آماری:
مقیاس اسمی: برای نام گذاری حالت های متغیرها (رده بندی تفاوت ها)، مقیاس سنجش نوع گروه خونی و نوع جنسیت اسمی است.
مقیاس رتبه ای: برای رتبه بندی تفاوت ها یعنی مثلا نفر اول، نفر دوم و نفر سوم مسابقات کشتی. این رتبه بندی نشان می دهد که نفر اول از نفر دوم برتر است و همچنین نفر دوم از نفر سوم اما نمی توان گفت برتری نفر اول نسبت به نفر دوم برابر برتری نفر دوم نسبت به نفر اول با هم برابر است. نکته مهم در مقیاس رتبه ای این است که فاصله بین رتبه ها با هم برابر نیست. یکی از معروفترین مقیاس های رتبه ای طیف لیکرت است. برای آشنایی با طیف لیکرت و نحوه تحلیل آن اینجا کلیک کنید.
مقیاس فاصله ای: مقیاسی است که افزون بر اینکه داده ها را رده بندی و رتبه بندی می نماید، فاصله بین رتبه ها نیز در آن برابر است. اما در مقیاس فاصله ای صفر اختیاری است. بطور مقیاس اندازه گیری دمای هوا یک مقیاس فاصله ای است که در آن فاصله بین 1 درجه و 2 درجه یک است و فاصله بین 6 درجه و 7 درجه نیز یک است و این دو فاصله با هم برابر هستند ولی نمی توان گفت که 100 درجه سانتی گراد دوبرابر 50 سانتی گراد است زیرا صفر در این مقیاس اختیاری است. در مقیاس فاصله ای ما می توانیم داده ها را جمع و تفریق نماییم و لی نمی توانیم ضرب و تقسیم نمایی.
مقیاس نسبی: مقیاس نسبی کاملترین نوع مقیاس کمی است که در آن مانند مقیاس فاصله ای فاصله بین رتبه ها برابر است و همچنین صفر واقعی وجود دارد. مثلا تعداد گل ها یک باغ می تواند صفر باشد یا یک یا … و 10 عدد گل 2 برابر 5 عدد گل است و ما می توانیم داده ها را جمع، تفریق، ضرب و تقسیم نمایی.
نوشته ابوالفضل پایروند
مدیر وب سایت پژوهش